ก่อนที่เราจพมาทำความรู้จักกับพอทสเลน หรือดินพอทสเลนที่เรียกกันใน ทางเซรามิค ต้องย้อนกลับไปค้นถึงประวัติก่อนว่าจริงๆแล้ว พอทสเลนมีที่มาอย่างไร ?
“ประวัติของ พอทสเลน “
พอทสเลนถูกบันทึกได้ในช่วงแรกที่ประเทศจีน ไม่มีการจดบันทึกปีเป้นลายลักษณ์อักษรที่แน่นอนและไม่ทราบที่มาแน่ชัด จุดแรกของการใช้ แต่มีการพูดถึงเป็นอย่างมาก ในจีนและญี่ปุ่นโบราณ ซึ้งเป็นประเทศที่เต็มไปด้วยงานเซรามิคทั้งขายเองและส่งออกทั้งในยุดรปและเอเชีย ด้วยสาเหตุที่ว่ามีพื้นที่กว้างใหญ่และทรัพยากรมาก จึงทำให้มีการค้นพบดินพอสสเลน มาก
จีนถือว่าเป็นแหล่งที่ผลิตและทำให้เกิดเซรามิคที่ใหญ่เป้นอันดับต้นๆของโลกในยุคนนั้น และยังเป็นศูษณืรวมการพัฒนาเซรามิคที่แปลกใหม่ที่ใหญ่มากอีกด้วย ด้วยเหตุนี้การ จึงมีการสั่งทำ เซรามิคพอทสเลนขึ้นจากคนทั่วมุมโลกมาที่จีนในยุคนั้น เป็นที่มาของงานพอทสเลนที่มีชื่อเรียกตามชนชาติที่สั่งทำ เอกลักษณ์หน้าตา สี ไปตาม การสั่งทำ และได้ถูกพัฒนาต่อยอดมาจนถึงปัจจุบัน
“ประวัติศาสตร์พอทสเลนและการเมืองของจีนโบราณ “
“ดินพอทสเลน จริงแล้วคืออะไรกันแน่ ทำไหมถึงแพง?”
ในทางเซรามิคจะทราบกันดีว่า ดินที่ดี สวย และแพงที่เป็นอันดับต้นๆคือ ดินพอทสเลน
พอร์ซเลน (Porcelain) เป็นเซรามิกที่มีเนื้อสีขาว เคลือบผิวเป็นมัน โปร่งแสงมีความแข็งแกร่งเหมือนแก้วไม่ดูดซึมน้ำ เคาะมีเสียงดังกังวานส่วนผสมของเนื้อดินที่ใช้คือ ดินขาว ดินเหนียว หรือบอลเคลย์ หินไชน่าสโตน แร่ฟันม้าและแร่ควอรตซ์ ผลิตภัณฑ์พอร์ซเลนใช้ในงาน ได้หลากหลายทั้งในชีวิตประจำวันและงานอื่นๆ ดินพอร์ชเลนมี 3 แบบ
ดินพอร์ซเลนทั่วไป Common Porcelain Body ใช้สำหรับงานหล่อ ที่มีอัตราการหล่อแบบที่ดี และเผาแบบรีดักชั่น แต่ไม่โปร่งแสง เหมาะสำหรับผลิตภัณฑ์ที่นำมาเขียนลายเบญจรงค์ หรือลายคราม
ดินอลูมิน่าพอร์ซเลน Alumina Porcelain Body ดินอลูมิน่าพอร์ซเลนเป็นดินที่ใช้กับงานเฉพาะที่ต้องการความแข็งแรงทนทานเช่นลูกถ้วยไฟฟ้า, ลูกบดและอิฐกรุ หรือสเปเซอร์ที่ต้องใช้แขวนสายไฟที่หนักเป็นตันได้โดยไม่เกิดความเสียหาย ดินในกลุ่มนี้จะมีสมบัติแตกต่างกันไป
ดินพอร์ซเลนเนื้อขาว Soft Porcelain Body ดินพอร์ซเลนเนื้อขาวจะแตกต่างกันในเรื่องของสีหลังเผา, ความโปร่งแสง, ความเหนียวของดินเพื่อให้เหมาะสมกับการเลือกใช้งาน มักใช้ทำ โคมไฟประดับ งานปั้น เช่นตุ๊กตาประดับตกแต่ง จานชาม
นอกจากนี้ยังมีพอสเลนที่บริษัท ดินต่างๆพัฒนาและตั้งชื่อเรียกขึ้นมาเอง เช่นสโนว์ไวท์ของบริษัท พอทเทอรี่เเคย์
“พอทสเลนจีนเป็นรากฐาน มีอิทธิพลต่อ งานเซรามิคพอทสเลนโลก.”
จากที่เราทราบกันว่า จีนเป็นเหมือนจุดเริ่มต้นของงานพอทสเลน และ จีนได้ทำให้เกิดงานพอทสเลนที่กระจายกันไปทั่วโลก มีที่ไหนบ้าง ?
“อิทธิพลต่อยุโรป ยุโรป”
ชาวโปรตุเกสเป็นฝรั่งชาติแรกที่เดินเรือข้ามน้ำข้ามทะเลมาค้าขายกับเอเชียได้สำเร็จ เมื่อได้รู้จักเครื่องถ้วยชามอันงดงามของจีน ฝรั่งโปรตุเกสก็เกิดประทับใจ ภาชนะเหล่านี้มีสีขาวใส แถมยังบางเบาราวเปลือกหอย จึงขนานนามมันว่า พอร์เซลานา (Porcellana) อันเป็นที่มาของคำว่า พอสเลน ในภาษาอังกฤษนั่นเอง ครั้นถึงปลายราชวงศ์หมิง พอร์ซเลนคุณภาพปานกลางของจีนเริ่มมีราคาถูกลง ชาวยุโรปชาติต่างๆ จึงเริ่มซื้อพอร์ซเลนจากจีนมากขึ้น ส่วนมากจะเป็นการสั่งทำ
ให้ช่างชาวจีนใช้สีครามเขียนลวดลายตามความต้องการของลูกค้าฝรั่ง นี่คือสมัยที่ฝรั่งชนชั้นกลางฐานะดีแทบทุกคนฝันจะมีชุดเครื่องถ้วยชากาแฟประจำบ้านที่ทำจากพอสเลน ตัวอย่างบุคคลที่หลงไหลในพอสส. พระเจ้าออกัสตัสที่ 2 แห่งรัฐแซกโซนี ยอมเอากองทหารม้า 600 นายไปแลกกับพอร์ซเลน 151 ชิ้นของกษัตริย์ปรัสเซีย มีห้องจัดแสดงพอทสเลนส่วนตัว ในวัง
ห้องพอร์ซเลนอันอลังการของพระราชวังชาร์ลอตเตนเบิร์ก เยอรมนี
“ตัวอย่าชิ้นงานที่จัดแสดง งานพอทสเลนจีนที่ยุโรปสั่งทำ”
จานลายภาพตราประจำตระกูล เครื่องเคลือบดินเผาจิ่งเต๋อเจิ้น รัชกาลเฉียนหลง ราชวงศ์ชิง (เก็บสะสมไว้ในพิพิธภัณฑ์อังกฤษ)
“อิทธิพลต่อยุโรป เอเชีย “
งานพอทสเลนของจีนโดยมากไทยจะเรื่องว่า เครื่องลายคราม แจกันรายคราม มักเป็นการเขียนงานสีน้ำเงินบนจานหรือภาชนะสีขาว มีเอกลักษณืที่เป้นลายพู่กัน เขียนใบต่อใบ มักเขียนลาย มังกร สัตว์วิเศษและ ลายเถาว์ไม้
อีกหนึ่งตัวอย่างที่เรามักได้ยินชื่คือ เครื่องเบญจรงค์ เดิมที่ เครื่องเบญจรงค์ถูกคิดค้นตาม ความชื่นชอบงานพอทสเลนของคนสยามที่เรียกันในยุดคนั้น คนสยามได้เห็นงาน พอทสเลนที่ยุโรปสั่งทำ จึงสนใจสั่งทำบ้าง แต่ด้วยลวดลายของไทยมีความสลับซับซ้อนแม้เเต่ช่าง ลายครามของจีนเองก็วาดสัดส่วนไม่ถูกต้องใน ยุคแรกเครื่องเบญจรคง์ที่ถูกสร้างที่จีน บ้างครั้งต้องส่งช่างที่ไทยไปควบคุมการผลิตเพือไม่ให้ลายสิงค์ของไทยเป็นแบบจีนเลย
มูลนิธิ Fondazione Prada ของแบรนด์หรูจากอิตาลี ‘พราด้า’ จัดนิทรรศการ ‘The Porcelain Room : Chinese Export Porcelain’ โดยเป็นการรวบรวมงานกระเบื้องพอร์ชเลนจากศตวรรษที่ 16 ถึง 19 อันเป็นงานส่งออกของประเทศจีนกว่า 1,700 ชิ้น
เราจะเห็นได้ว่าจริงๆแล้ว งานดินพอทสเลนก็มีที่มาและความสำคัญประวัติที่ยาวนานมากเกี่ยวชข้องในหลายๆด้านทั้งการเมือง วัฒนธรรม ความมั่นคง เครื่องเเสดงฐานะ ความสวยงาม แม้กระทั่งในปัจจุบันแม้งานพอทสเลนจะไม่ได้แพงมากเหมือนในสมัยก่อนแต่ก็ถือว่าเป้นดินที่ยังมีราคาในตัวเองอยู่และมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง